Bydgoszczanie na Liście katyńskiej

    W związku z nadchodzącą kolejną rocznicą Zbrodni Katyńskiej pragnę przypomnieć artykuł, który ukazał się w Kalendarzu Bydgoskim na rok 1991, R.24, s.160. Autorem publikacji jest prof. dr hab. Włodzimierz Jastrzębski. Zdjęcia pochodzą ze strony Rodziny Katyńskiej w Bydgoszczy i przedstawiają fragmenty szańca przy kościele pw. Świętych Braci Męczenników w Bydgoszczy.

    Mianem "Lista katyńska" przyjęło się określać nie tylko zamordowanych przez NKWD w Katyniu, ale także tych wszystkich Polaków, którzy śmiercią gwałtowną zginęli w ZSRR, a co do których losów nie ma jeszcze pełnej jasności. Idzie więc także o więźniów Starobielska i Ostaszkowa oraz szeregu łagrów i więzień nadzorowanych przez radzieckie służby specjalne.
    Pierwsi mieszkańcy przedwojennej Bydgoszczy znaleźli się na kresach wschodnich tuż po wybuchu II wojny światowej w charakterze cywilnych uchodźców oraz oddelegowanych lub ewakuowanych służbowo funkcjonariuszy policji, kolei, Straży Granicznej itp. Jako następni przybyli tam rozsiani po rozmaitego rodząju jednostkach wojskowych żołnierze, tak zawodowi, jak i powołani do służby rezerwiści. Po ząjęciu kresów wschodnich przez Armię Czerwoną wszystkich ich - jako przedstawicieli władz lub kierowniczej warstwy inteligenckiej II Rzeczypospolitej - czekał jeden i ten sam los. Po internowaniu i deportowaniu ginęli w obozach dla jeńców wojennych lub więzieniach.

 

    Stosunkowo najłatwiej można było odtworzyć wykazy ofiar NKWD-owskich mordów rekrutujących się spośród wojskowych i policjantów. Mjr. Adam Moszyński opublikował w Londynie w 1982 roku książkę pt. "Lista Katyńska, jeńcy obozów Kozielsk-Ostaszków-Starobielsk, zaginieni w Rosji Sowieckiej" zawierającą nazwiska około 9 tysięcy zidentyfikowanych osób, na ogółem ok. 15 tysięcy zaginionych. Nie jest to jak widać lista pełna. Istotne uzupełnienie tego wykazu opublikował w trzech kolejnych artykułach zamieszczonych na łamach miesięcznika "Pomerania" (nr 9 i 10 z 1989 roku oraz nr 1 z 1990 roku) Konrad Ciechanowski ("Pomorska lista katyńska"). Po skonfrontowaniu zawartych tam danych z materiałami powojennego Sądu Grodzkiego w Bydgoszczy, który rozpatrywał sprawy o uznanie za zmarłego oraz listami czytelników, jakie napłynęły do redakcji "Dziennika Wieczornego" w nawiązaniu do artykułów zamieszczonych w nr 69 i 83 z 1990 roku (W. Jastrzębski,"Bydgoszczanie na liście katyńskiej") otrzyma się mniej więcej miarodąjny efekt, choć do pełnego obrazu droga jest jeszcze otwarta. Dopiero po uzyskaniu wykazów ofiar NKWD-owskich mordów z archiwów radzieckich można będzie mówić o wyczerpaniu tematu. 

Oto lista bydgoszczan, którzy ponieśli śmierć z rąk radzieckich służb specjalnych

Cześć Ich Pamięci

1. Jan Andrysiak (ur.?) funkcjonariusz w II Komisariacie Policji Państwowej (dalej cyt. PP) - zg. w     Ostaszkowie 

2. Witold Bałachowski (ur. 1892 r.) prof. Gimnazjum im. M.Kopernika, por. rez. 7 pułk art. ciężkiej, ostatnia wiadomość z 20 listopada 1939 r. z Kozielska - zg. w Katyniu 

3. Czesław Bartkowiak (ur. 1908 r.), nauczyciel Szk. Powsz. im. Św. Trójcy, ppor. rez. - zg. w Katyniu 

4. Stefan Bertold (ur. 1899 r.), uchodźca do Wilna - zg. 1711944 r. w więzieniu w Starogorodzie 

5. Józef Binias (ur. 1883 r), podkomisarz PP, kierownik IV Komisariatu - zg. w Ostaszkowie 

6. Jan Chaba (ur. 1909 r.), funkcjonariusz PP - zg. w Ostaszkowie 

7. Stanisław Dobak (ur. 1883 r.), lekarz med., mjr san. rez., zam ul. Gdańska 1 - zg. w Katyniu 

8. Karol Doczkał (ur. 1895 r.), mjr Straży Granicznej - zg. w Ostaszkowie 

9. Stanisław Filipowicz (ur. 1899 r.), lekarz med., por. san. rez. -zg. w Katyniu

10. Tadeusz Gadomski (ur. 1895 r.), lekarz med. mjr. san rez. w Warszawskiej Bryg. Pancerno-Motorowej - zg. w Katyniu

11. Marcin Gertig (ur. 1887 r.), z-ca komendanta HI Komisiariatu PP - zg. w Ostaszkowie

12. Józef Glapa (ur. 1887 r.), funkcjonariusz PP, zam. ul. Kujawska 33/6, ostatnia wiadomość ze stycznia 1940  r. z Ostaszkowa - zg. w Ostaszkowie

13. Janusz Górski (ur. 1893 r.), por. 16 Pułku Ułanów - zg. w Katyniu

14. Wincenty Górski (ur. 1899 r.), por. rez. w 16 Pułku Ułanów -zg. w Katyniu

15. Witold Górski (ur. ?), por. rez. w 16 Pułku Ułanów - zg,. w Katyniu

16. Józef Hammer (ur. 1896 r.), por. rez. w Ośrodku Zapasowym 15 DP w Sandomierzu - zg. w Katyniu

17. Fryderyk Honzatko (ur. 1892 r.), kpt. - płatnik 16 Pułku Ułanów, ostatnia wiadomość z 2 listopada 1939 r. - zg. w Starobielsku

18. Edward Hoppe (ur. 1906 r.), nauczyciel Gimnazjum im. M. Kopernika, ppor. rez. w Ośrodku Zapasowym 15 DP w Sandomierzu - zg. w Katyniu

19. Antoni Iwański (ur. 1891 r.) przodownik PP, komendant Posterunku w Fordonie - zg. w Ostaszkowie

20. Franciszek Jeleński (ur. 1895 r.), kpt. rez. PKU Bydgoszcz -zg. w Katyniu

21. Zygmunt Jurkowski (ur. 1906 r.), prof. Liceum Pedagogicznego, por. rez. - zg. w Katyniu

22. Marian Kardaś (ur. 1911 r.), ppor. piech. - zg. w Katyniu

23. Tadeusz Karge (ur. 1894 r.), kpt., dyr. nauk w Szkole Podchorążych Marynarki Wojennej, ostatnia wiadomość z grudnia 1939 r. z Kozielska - zg. w Katyniu

24. Wilhelm Kisiel-Światołdycz (ur. 1885 r.), mjr 16 Pułku Ułanów - zg. w Katyniu

25. Henryk Kuminek (ur. 1911 r.), dziennikarz, por. rez. - zg. w Katyniu

26. Adam Lisiecki (ur. 1895 r.), prof. Miejskiego Gimnazjum Żeńskiego, por. rez. - zg. w Katyniu

27. Czesław Manikowski (ur. 1910 r.), ppor., ostatnia wiadomość z 24 listopada 1939 r. z Kozielska - zg. w Katyniu

28. Bronisław Pigłowski (ur. 1909 r.), ppor. rez. 16 Pułku Ułanów - zg. w Katyniu

29. Józef Pilaczyński (ur. 1897 r.), wł. Specjalnego Magazynu Wypraw „J. Pilaczyński i SKA”, por. rez. - zg. w Katyniu

30. Józef Połujan (ur. 1909 r.)t inż., drużynowy 4 Bydgoskiej Drużyny Harcerskiej, ppor. rez. - zg. w Katyniu

31. Franciszek Pozorski (ur. 1897 r.), strażnik w więzieniu karno-śledczym ul. Wały Jagiellońskie - zg. w Ostaszkowie

32. Stefan Przeradzki (ur. 1893 r.), mjr 16 Pułku Ułanów skierowany do Ośrodka Zapasowego w Garwolinie - zg. w Katyniu

33. Franciszek Przyłuski (ur. 1913 r.), ppor. rez. 16 Pułku Ułanów skierowany do Ośrodka Zapasowego w Garwolinie - zg. w Katyniu

34. Józef Ratajczak (ur. 1905 r.), urzędnik w Starostwie, ppor. rez. skierowany do szpitala wojennego, ostatnia wiadomość z 12 kwietnia 1940 r. z Kozielska - zg. w Starobielsku

35. Feliks Schmidt (ur. 1885r.), funkcjonariusz I Komisariatu PP - zg. w Ostaszkowie

36. Piotr Skrzypczak (ur. 1890 r.), przodownik Straży Granicznej - zg. w Ostaszkowie

37. Franciszek Szatkowski (ur. 1892 r.), por. - zg. w Katyniu

38. Tadeusz Szmytkowski (ur. 1892 r.), kpt. 66 pp - zg. w Katyniu

39. Maksymilian Szulczyński (ur. 1901 r.), por. rez. PKU Bydgoszcz - zg. w Katyniu

40. Józef Szyfler (ur. 1893 r.), kpt.- pilot Centrum Wyszkolenia Lotnictwa nr 2, ewakuowany w końcu sierpnia 1939 r. na wschód - zg. w Katyniu

41. Jan Śląski (ur. 1895 r.), mjr rez. 16 Pułku Ułanów - zg. w Katyniu

42. Kazimierz Tarnowski (ur. 1899 r.), kpt. 8 baonu panc. - zg. w Katyniu

43. Karol Teszner (ur. 1904 r.), oficer rez., ostatni list z Kozielska - zg. w Katyniu

44. Stanisław Thienel (ur. 1902 r.), referendarz w Gł. Zakładach Kolejowych uchodźca - zg. 3 stycznia 1942 r. w Samarkandzie

45. Henryk Tober (ur. ?), kpt. 83 pp - zg. w Starobielsku

46. Henryk Tomaszewski (ur. 1909 r.) aptekarz, oficer rez. w Szpitalu Wojskowym w Łodzi - zg. w Katyniu

47. Tomasz Trochomczuk (ur. 1908 r.), por., zam. ul. Gdańska 51/5 - zg. w Katyniu

48. Walenty Wichliński (ur. ?), zg. w Katyniu

49. Franciszek Wojciechowski (ur. 1897 r.), prof. Gimnazjum Humanistycznego, por. rez. 64 pp - zg. w Katyniu

50. Marian Wojnarowicz (ur. 1897 r.), por. - zg. w Katyniu

51. Roman Zys (ur. 1908 r.), nauczyciel Szkoły Powsz. im. S. Staszica, ppor. rez. - zg. w Katyniu

52. Tomasz Żbikowski (ur. 1889 r.), komisarz PP - zg. w Ostaszkowie

53. Marceli Żółtowski (ur. ?), por. rez. 16 Pułku Ułanów - zg. w Katyniu

    Wśród zamordowanych stosunkowo dużą grupę stanowią bydgoscy policjanci. Zostali oni objęci planem wycofania opracowanym w głównej Komendzie PP, który przewidywał zaraz po wybuchu wojny ewakuację indywidualną lub w zwartych oddziałach funkcjonariuszy ze strefy przyfrontowej na teren województw południowo-wschodnich. Umundurowani i wyekwipowani, a w dodatku nie mający stałego schronienia policjanci z zachodniej Polski stali się po wkroczeniu na polskie kresy wschodnie Armii Czerwonej łatwym łupem NKWD, które w ich osobach upatrywało przedstawicieli reżimu utrwalającego polskie panowanie na ziemiach zamieszkałych przez Białorusinów i Ukraińców. Żołnierze 16 pułku ułanów, którzy trafili do niewoli radzieckiej pod Włodzimierzem Wołyńskim należeli do taborów konnych wiozących mąjątek kasyna oficerskiego i podoficerskiego. Wreszcie stosunkowo liczna grupa bydgoskich lekarzy znalazła się w rękach radzieckich wraz ze szpitalami wojskowymi nr 801 i 803.