Leszek Biały (1919-1945)

   Szef łączności Inspektoratu Związku Walki Zbrojnej - Armia Krajowa w Bydgoszczy (ZWZ-AK), pseud. „Jakub”, „Radius”. Urodzony 18 stycznia 1919 r. w Sewerynówce na Podolu. Syn Ludwika, księgowego i Anny.

  W 1922 r. rodzina Białych osiadła w Bydgoszczy zamieszkując najpierw przy ul. Dworcowej 98, a od 1930 r. przy ul. Sielanka 1. Biały uczęszczał do Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczego im. M. Kopernika w Bydgoszczy, gdzie w 1936 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. 12 grudnia 1936 został studentem Wydziału Mechanicznego, oddział elektrotechniczny Politechniki Lwowskiej. Po trzech latach studiów 2 lutego 1939 zdał egzamin państwowy z ogólnym wynikiem dobrym uzyskując świadectwo egzaminu ogólnego tejże Politechniki. 

 
   Wybuch drugiej wojny światowej uniemożliwił Białemu dokończenie studiów i uzyskanie tytułu inżyniera. W 1940 r. rodzina, składająca się w tym czasie z syna Leszka, trzech córek i rodziców, została wysiedlona z przedwojennego mieszkania do mieszkania przy ul. Garbary 19. Mieszkanie to stało się wkrótce kwaterą konspiracyjną, gdyż obie starsze siostry Leszka, Maria i Zuzanna były członkiniami konspiracyjnej Wojskowej Służby Kobiet (WSK), a on sam w 1942 r. wszedł do ZWZ-AK. Kontakty organizacyjne nawiązał prawdopodobnie w budowanych przez Niemców zakładach chemicznych (Dynamit Aktien-Geseilschaft, Bromberg), gdzie od 1941 r. pracował jako elektromonter. W zakładach tych pracowało wielu Polaków zaprzysiężonych w ZWZ-AK, m.in. Aleksander Schultz („Michał”, „Ma­ciej”), szef Inspektoratu, a później Podokręgu ZWZ-AK na Pomorzu i Kazimierz Jankowski, były radiomechanik Sztabu 15 Dywizji Piechoty. Również przez swoje siostry Marię i Zuzannę, utrzymujące kontakty z Heleną Szajkowską, („Bogna”, „Tekla”), działającą w WSK Inspektoratu Bydgoskiego, mógł Leszek Biały wejść do konspiracji.

   
  Począwszy od 1942 r. w warsztatach budowanych zakładów polscy konspiratorzy zaczęli produkować miniaturowe odbiorniki radiowe, a nawet radiową stację nadawczą. Produkcję tę zapoczątkował wspomniany już A. Schultz, który następnie prze­kazał kierowanie nią Białemu. Sądzić można, iż został on szefem łączności Inspektoratu Bydgoskiego ZWZ-AK i przyjął pseud. „Jakub”. Od 1943 r. Biały poświęcił się nawiązywaniu i utrzymywaniu łączności Bydgoszczy z oddziałami partyzanckimi w Borach Tucholskich. Wielokrotnie wyprawiał się do oddziałów „Świerki” i „Jedliny”. Przewoził części do zmontowania aparatów radiowych i radiostacji nadawczej. Wiosną 1944 r. po kolejnych aresztowaniach w Bydgoszczy, tym razem wśród kierownictwa pomorskiej i bydgoskiej organizacji AK i przeniesieniu się pozostałych osób z tego kierownictwa w Bory Tucholskie, organizował łączność między Bydgoszczą i oddziałami partyzanckimi w Borach Tucholskich. Sprawa tej łączności nabrała pierwszorzędnego znaczenia w połowie 1944 r., kiedy to w Borach Tucholskich zaczęły lądować grupy zwiadowcze Armii Czerwonej i Wojska Polskiego. A kiedy jesienią tegoż roku w jednym z zrzutów dla tych grup znalazł się radiotelegrafista Anatol Jegliński, przed wojną mieszkaniec Bydgoszczy i zapalony radiotelegrafista, Biały nawiązał z nim kontakt i pozyskał do nawiązania stałej łączności między Bydgoszczą, a partyzantami w Borach Tucholskich. Od Jeglińskiego Biały otrzymał jedną radiostację, którą wykorzystywał do końca grudnia 1944 r., a następnie z obawy przed oddziałami Wehrmachtu, których liczba w Bydgoszczy i okolicy wzrosła, ukrył na terenie miejsca pracy.

 
   Po wyzwoleniu miasta w styczniu 1945 r., Biały rozpoczął pracę w Oddziałe Propagandy Miasta Bydgoszczy jako pracownik węzła radiowego. Tymczasem ukrytą przez niego radiostację intensywnie poszukiwali radzieccy i polscy funkcjonariusze bezpieczeństwa, którzy wiedzieli od Jeglińskiego, komu została ona przekazana. Już w lutym 1945 Biały został aresztowany i wszelki ślad po nim zaginął.

 
   Dopiero w październiku 1956 r. do rodziny napłynęły informacje, że zwłoki Leszka Białego znajdują się w piwnicy domu przy ulicy ks. Markwarta. Śledztwo prowadzone przez Prokuraturę Wojewódzką w Bydgoszczy doprowadziło do zidentyfikowania zwłok Białego, lecz nie ustaliło przyczyny zgonu. Jako datę śmierci przyjęto 3 marca 1945 r. Odnalezione zwłoki pogrzebano na cmentarzu parafialnym parafii pw. św. Wincentego à Paulo przy Alejach Kardynała Stefana Wyszyńskiego. 

Mogiła Leszka Białego i jego kolegi

Skwer im. Leszka Białego - pomnik upamiętniający 

ppor. Leszka Białego oraz żołnierzy zamordowanych 

3 marca 1945 w katowni Urzędu Bezpieczeństwa 

przy ul. Markwarta 

fot. Joymaster/wikipedia

źródła: Bydgoski Słownik Biograficzny Janusz Kutta, wikipedia.pl.